Visueel essay over de Nederlandse grens
2021
De lengte van de landsgrens bedraagt 1027 km en de kustlijn is 451 km lang. Dit maakt samen 1478 kilometer Nederlandse grens.
Het klinkt niet meer van deze tijd, maar ze zijn er nog steeds. Het is de oudste mannier van het aanduiden van een grens. De grenspalen staan verstopt tussen de bosjes, in iemands achtertuin of super prominent op de Vaalse berg. De huidige Belgisch-Nederlandse grens werd in de vorige eeuw vastgelegd. In 1839 werd in London het scheidingstraktaat tussen de koninkrijken van Nederland en België getekend.
De Duits-Nederlandse grens is een ander verhaal. Deze lijn kent twee reeksen grenspalen. De eerste start in Vaals op het drielandenpunt met grenspaal 193 en eindigt met nummer 862 bij Overdinkel in Twente. De tweede loopt vannaf daar door naar de meest noordelijkste grenspaal die zich midden in de Dollard bevind.
Op de grens van Nederland met België en Duitsland staan meer dan 1300 grenspalen om de grens aan te duiden.
Je zou denken dat de loop van de Nederlandse grens al jaren geleden is bepaald en onverranderd is gebleven, maar het tegendeel blijkt waar. Nederland verschilt met Duitsland nog steeds van mening over de loop van de zeegrens door de Eems vanaf de Dollard. Volgens de Nederlandse opvatting loopt die grens vanaf Nieuwe Statenzijl recht naar de Eems om daar het midden van de stroom te volgen. Volgens de Duitse opvatting is het Nederlandse deel kleiner en volgt de grens in de Eems de laagwaterlijn aan de Nederlandse kant. Ook liggen naar Duitse opvatting kleine delen van de havenpieren van Delfzijl eigenlijk in Duitsland.
Ongelofelijk als je het mij vraagt. Maar er is een verklaring voor de onenigheid. Duitsland wijst naar een brief uit 1464 waarin de graaf van oost friesland het recht over de eems aan de duitse republiek verleent. Volgens Duitsland is het gebied gedurende lange tijd in ongestoord bezit geweest en is er daarom geen reden tot wijziging van de situatie. Nederland beweert dat deze afspraak in de Franse tijd is vervallen, en is het dus niet eens met de loop van de grens. Waarom Nederland beweert dat de afspraak is vervallen en waar deze brief is gebleven werd mij na lang onderzoek niet duidelijk. Het klinkt als een knullige discussie, het is maar water, maar toch blijkt het een groot probleem. In de rivier word veel gevist en is dus goed voor de vis industrie van noord Groningen en Friesland. Het menings verschil houd aan maar er moet doorgewerkt worden en de buit in de rivier is waardevol. In 1960 maakten Nederland en Duitsland een stel afspraken over wie er wat mag doen in de rivier. Het resultaat: Een Eems-Dollardverdrag. De basis voor een aantal samenwerkingsovereenkomsten. Het verschil in opvatting heeft al een paar keer tot problemen geleid, onder andere over de verdeling van de gaswinning in dit gebied, en de regelgeving met betrekking tot de mosselvisserij in het gebied van de Paap en de Hond. Over het algemeen is er sprake van een gemeenschappelijk beheer. Vertegenwoordigers van Rijkswaterstaat en het Duitse versie daarvan regelen daarin het uitbaggeren van de vaargeul, de markering van de vaarweg en andere zaken wat betreft de scheepvaart.
Mijn reis zet zich voort vlak onder Maastricht, naar de ENCI-groeve. Een kalksteengroeve aan de Maaszijde van de Sint-Pietersberg. Het opgraven van kalksteen (mergel) begon hier in 1926 na de oprichting van de Eerste Nederlandse Cement Industrie (ENCI). Kalksteen is een belangrijke grondstof voor de cementproductie. Het is een sedimentair gesteente dat ontstaat door de opeenhoping van kalkhoudende stoffelijke overblijfselen van in zee levende organismen. Daarmee bestaat kalksteen voornamelijk uit calciumcarbonaat (CaCO3) en vindt men er regelmatig fossielen in terug.
Volg je het nog? Ik niet.
Omdat kalksteen uitstekend bouwmateriaal is, begonnen mijnwerkers al 1.000 jaar geleden met het uitraven van de berg. In Zuid-Limburg kom je daarom nog veel gebouwen tegen die van kalksteen zijn gemaakt. Omdat kalksteen snel beschadigt en makkelijk aangetast wordt door zure regen, worden er nu bijna geen huizen en gebouwen meer van gemaakt.
Tijdens mijn tocht langs de berg kwam ik via de verwijzingen van een nabij gelegen bewoner uit in de “Verloren Vallei”. In de vallei bevind zich een enorme grot. Via deze grot kan je het kilometers lange ondergrondse gangenstelsel van de Sintpieters berg illegaal betreden. Op het moment dat ik er was bleek ik niet de enige. Een voorbijganger nodigde mij uit om samen met hem en zijn zoontje een kijkje te nemen. Na een klein rondje door de mergel groeve kwam ik er achter hoe gevaarlijk het is om zo maar naar binnen te gaan. Het is er koud, er is geen licht en al heb je een zaklamp bij, alles lijkt op elkaar. Kortom zonder enige kennis of voorbereiding raak je zo verdwaald.
Het drie landen punt onder Vaals - gelegen aan de viergrenzenweg - is naar mijn idee de grootste anti klimax dat Nederland kent. Wat me wel faschineerd is de straatnaam van het gehucht en het scheve bord met minimale informatie over een extra buurland dat nederland ooit had. “Neutraal-Moresnet”. Gelukkig kom ik voor dit verloren buurland en heb ik mijn voor onderzoek gedaaan, want van dit bord word ik niks wijzer.
In 1818 zijn een stel cartograven in Wenen wat uitgeschoten met het podlood tijdens het hertekenen van de grenslijnen van Europa. Dit resulteerde in een dwergstaat van drie vierkante kilometer dat ruim honderd jaar neutraal verd verklaard omdat men het niet eens werd over wie het gebied mocht hebben. Een langwerpige driehoek vannuit het drielandenpunt naar het dorpje Kelmis, een klein stukje richting het zuid-westen en weer terug naar de Vaalseberg.
De orginele kaart waar op Neutraal-Moresnet voor het eerst te zien is word nog bewaard in het Nationaal Archief in Den Haag. Er staan nog een 60 tal grenspalen langs de grens dat nu geen grens meer is. De oude grenslijn is vanaf het drielanden punt nog licht te zien in de tegels op de grond.
Ondertussen werden de inwoners van het gebied nationaliteit loos. De grens liep op sommige plekken recht door huizen en tuinen. Je zou denken dat het gebied daardoor leeg raakt, maar nee. Er werd in het gebied een mijn bedrijf opgeztet om al het zink uit de grond te halen, de Vieille Montagne. De komst van de mijn bracht veel werkgelegenheid naar het gebied. En omdat in het gebied nog de wet en regelgeving van Napoleon gold - Dat in derest van Europa was afgeschaft - Werd het nog aantrekkelijker voor buitenstaanders om naar het gebied te verhuizen. Hoe de ministaat begon met een magere 256 inwoners leefden er tegen het einde van zijn bestaan ruim 3432 mensen. Gokken en prostitutie was legaal, het leven was velen male goedkoper en zo waren er nog veel meer voordelen. Het was een klein paradijs, hier zal de wereldvrede beginnen werd er gezegd.
Faschinerend hoe een grondstof verantwoordelijk kan zijn voor de neutraliteit van een gebied.
Dit begon met een eigen taal. De kunsttaal esperanto zou de moedertaal van de neutrale worden. Voor Neutraal Moresnet werd zelfs in de taal een nieuwe naam bedacht “Amikejo” wat betekend: Het oord van vriendschap. Ook kwam er een volks lied(de Amikejo-mars), plannen voor een eigen munt eenheid en een postzegel (Deze was echter maar twee weken geldig).
Er waren grootse plannen voor het gebied, maar daar is weinig van terrecht gekomen. Op 3 augustus 1914 verklaarde Duitsland de oorlog aan Frankrijk en vielen Duitse troepen België binnen. Neutraal Moresnet werd op 4 augustus binnen een half uur ingenomen. Aangezien het neutrale gebied geen leger had bleef het vrijwel onbeschadigd gedurende de inval.
Dr. Molly overleed in 1919, terwijl er in Parijs werd onderhandeld over de aanstaande overdracht van Neutraal Moresnet aan België. Jaren lang streed hij voor de autonomie van de dwerg staat maar nu ligt hij begraven aan de evangelische kerk van Neu-Moresnet. Molly stierf met “zijn land”
In 2020 overleed Mevrouw Catharina Meessen, de laatste nog levende inwoner van Neutraal-Moresnet. Sinds dien is het vriendschaps oord definitief geschiedenis.
De Nederlands - Duitse grens liep tot 1945 in het nabij gelegen dorp Beek. De grens werd tijdens een grenscorrectie in 1963 een eind opgeschoven naar het oosten. De grenspaal bleef staan. Nederland kreeg het gebied de Duivelsberg als recreatiegebied voor de bevolking van Nijmegen, maar het Duitse buurdorp Wyler kromp ineen tot een kwart van zijn oorspronkelijke omvang. Volgens de lijst van gemeentelijke monumenten is de grenspaal – op die lijst ’vriendschapspaal’ genoemd – in 1909 geplaatst. (11)
Op de paal luid de tekst: “Laat Vriendschap Heelen Wat Grenzen Deelen”.
Een grens is een gebied waar twee - veelal totaal verschillende landen - samen komen, maar iets wat ze delen is de grens. Een grens hoeft niet alleen een fisieke schijdingslijn te zijn. Het kan een metafoor zijn voor een contrasterende connectie. Twee totaal verschillende mensen die toch beste vrienden zijn.
Laat Vriendschap Heelen Wat Grenzen Deelen.
Je kan een hoop zien of voelen bij de in het oud Nedelrands geschreven tekst, maar een ding is zeker. Grenzen zijn op veel meer plekken te vinden dan slechts de uithoekken van een land. Ze gaan van noord naar zuid, kilometers daar voorbij en terug naar jezelf.